Toen ik voor het eerst een workshop Oerzang volgde was ik diep geroerd en had het gevoel thuis te komen. Herkenning, herinnering, opnieuw beleven van iets oud dat ik vergeten was… en dit terwijl ik nog nooit in aanraking kwam met Oerzang. Hoe kan dit? Wat betekent dit?
Inzichten uit dierenexperimenten geven wellicht een antwoord op deze ervaringen.
De groene meerkatten (Chlorocebus pygerythrus) zijn kleine sociale aapjes die in Afrika in groepsverband leven. Met een reeks geluiden communiceren ze met elkaar. Ze waarschuwen elkaar voor roofdieren door specifieke alarmroepen te produceren. Zelfs de jongen hebben een aangeboren neiging om deze alarmroepen te maken. Voor de drie belangrijkste roofdieren (roofvogels, slangen en luipaarden) hebben de groene meerkatten een aparte alarmroep. Al naargelang de alarmroep passen de aapjes hun gedrag aan om zich in veiligheid te stellen. Op de roep dat een roofvogel aanwezig is, reageren de aapjes door omhoog te kijken en in de bosjes te vluchten om zich te verstoppen. Op de roep dat een slang in de buurt is, gaan enkele dieren op hun achterpoten staan om het gras af te speuren en dan sarren en verdrijven ze samen de slang. De roep over de aanwezigheid van een luipaard doet de aapjes hoog in de bomen vluchten. Luipaarden zijn hun belangrijkste doodsbedreiging, hun belangrijkste natuurlijke vijand.
In het midden van de 17de eeuw, tijdens het deporteren van Afrikaanse slaven naar de Caraïben, werden groene meerkatten meegenomen van Afrika naar het Caribisch eiland Barbados. Op Barbados leven geen luipaarden. De aapjes hebben zich dan ook welig voortgeplant. Zo ontstond op Barbados een grote groep groene meerkatten (Chlorocebus sabaeus).
Om de vraag te beantwoorden of het herkennen van alarmroepen bij de groene meerkatten aangeleerd gedrag is (observationeel leren) of eerder overgeërfd wordt (genetisch bepaald), werd het volgende wetenschappelijke experiment uitgevoerd. Onderzoekers namen 4 alarmroepen op van de groene meerkatten in Afrika (2 voor luipaarden, 2 voor slangen). Als controle stimuli werden de 4 alarmroepen achterste voren afgedraaid. Deze geluiden lieten de onderzoekers horen aan de groene meerkatten van Barbados. Het gedrag van de aapjes werd gefilmd en geanalyseerd. Uit de resultaten bleek dat ook de aapjes van Barbados als reactie op de alarmroep voor een luipaard de bomen in vluchtten. Zij deden dit niet als reactie op de alarmroep voor een slang, noch als reactie op de achterste voren afgedraaide roepen.
Deze resultaten zijn opmerkelijk en wonderlijk. De aapjes van Barbados hadden nog nooit in hun leven een luipaard gezien. Meer nog, ook hun voorouders hadden reeds meer dan 350 jaren niets meer te maken gehad met luipaarden. Observationeel leren was dus volstrekt uitgesloten. De aapjes van Barbados droegen dus diep in hun genen, in hun DNA de herinnering mee aan die levensgevaarlijke Afrikaanse luipaarden. Het horen van deze specifieke alarmroep voor een luipaard (zonder aanwezigheid van een luipaard) was voldoende om eeuwen later nog steeds die oerreactie van het in de bomen vluchten uit te lokken. Later werd dit onderzoek nog uitgebreid en verdiept met visuele signalen. Het zien van een luipaardenvel, en zelfs van foto’s van een luipaard, lokte bij de meerkatten van Barbados naast deze typische vluchtreactie ook de specifieke alarmroep uit.
Wat betekent dit voor ons? Oerzang, alsook het bespelen van een framedrum zoals een gongdrum of een sjamanendrum, zijn oude tradities die in de meeste culturen voorkwamen. Onze oer-voorouders zongen en drumden honderdduizenden jaren bij belangrijke gebeurtenissen zoals bij een geboorte, bij de dood, bij de bezegeling van een verbintenis, bij ziekte, bij rampen en oorlog, en voor de jacht. Het verbond hen, het gaf hun kracht.
Herinneren wij ons deze verbondenheid en kracht van onze oer-voorouders, wanneer we samen oer-zingen of een drum bespelen? Zit dit wonderlijke vermogen in ons DNA opgeslagen en is het daarom nog steeds zo beschikbaar voor elk van ons? Het verhaal van de groene meerkatten doet vermoeden van wel.
Uit:
Burns-Cusato M, Cusato B, Glueck AC (2013) Barbados green monkeys (Chlorocebus sabaeus) recognize ancestral alarm calls after 350 years of isolation. Behav Processes, 100:197-9. doi: 10.1016/j.beproc.2013.09.012.
Burns-Cusato M, Glueck AC, Merchak AR, Palmer CL, Rieskamp JD, Duggan IS, Hinds RT, Cusato B (2016) Threats from the past: Barbados green monkeys (Chlorocebus sabaeus) fear leopards after centuries of isolation. Behav Processes, 126:1-11. doi: 10.1016/j.beproc.2016.02.011.